Enfeksiyon Hastalığı: Sıtma
Sıtma, binlerce yıldır bilinen ve uygarlıkların yıkılmasına, milyonlarca insanın ölümüne neden olan bir enfeksiyon hastalığıdır. Günümüzde de dünya genelinde yaklaşık iki milyon insan her yıl sıtma nedeniyle ölmektedir. Birinci Dünya Savaşı'nda ordumuz düşman kadar sıtma ile de mücadele etmek zorunda kalmıştır. Cumhuriyet ile beraber sıtmaya karşı dünyanın örnek gösterdiği bir mücadele yapılmış ve 1970'lerde sıtma ülkemizde bitme noktasına gelmiştir. Ancak bu tarihten sonra Çukurova Bölgesi'nde sulak tarımın gelişmesi ile sıtma tekrar artmaya başlamış ve buralarda çalışan mevsimlik işçiler ile tüm ülkeye tekrar yayılmıştır.
Sıtma anofel adı verilen sivrisineklerin ısırması ile bulaşır. Hasta insanlardan alınan plazmodyum adı verilen parazit, gelişimini sivrisinek vücudunda tamamlayarak anofelin ısırması ile başka insanları enfekte eder. Nadiren enfekte kişiden yapılan kan ve organ nakli ve enfekte anneden bebeğe geçme yoluyla da hastalık ortaya çıkabilir. Anofeller yaşamak için 15-16 derece sıcaklığa ihtiyaç duyduklarından sıtma dünyanın her bölgesinde görülmez. En sık görülen kıta Afrika kıtasıdır. Daha fazla plazmodyum türü olmakla beraber, insanda en sık hastalık yapan 4 plazmodyum türü vardır: P. malaria, P. vivax, P. ovale ve P. falciparum. Falciparum sıtması en ağır klinik tabloya neden olur ve Afrika'da yaygındır.
Ülkemizde son yıllarda iç kaynaklı sıtma hemen hemen hiç görülmezken, seyahat ve turizm nedeniyle Afrika ülkeleriyle ilişkinin artmasına bağlı Afrika kaynaklı sıtma sık görülmektedir. Sıtmada, parazitin türüne göre değişen, 48 ya da 72 saatte bir üşüme titreme sonrası ortaya çıkan ateş nöbetleri ve ardından terleme en tipik klinik bulgulardır. Ayrıca kas ağrıları, sarılık, etken türüne göre beyin, akciğer ve böbrek tutulumu ortaya çıkabilir. Özellikle falciparum sıtmasında olmak üzere bazı hastalarda koma ve ölüm görülebilir. Kişisel farklılıklar ile bir hasta hastalığı ayakta geçirebilirken başka bir hasta ölebilir. Hastalığın kuluçka süresi 7 gün ile birkaç ay arasında değişebilir. Bazı plazmodyum türleri uzun zaman sonra nüksetme özelliğine sahiptir.
Hastalığın tanısı, ince ve kalın damla adı verilen kan yaymasının mikroskopta incelenmesi ile kolaydır. Ancak tanıda akla gelmesi ve yurtdışı seyahat öyküsünün sorgulanması gerekir. Ülkemizde basına yansıdığı kadarıyla, akla gelmediği için gribal enfeksiyon tanısı konan ve doğru tanı konulup tedavi verilemediğinden kaybedilen hastalar olmuştur. İnce ve kalın damla tetkiki yapılamaz ise tanı için sağlık müdürlükleri vasıtasıyla antijen testi yaptırmak ve saatler içinde yine sağlık müdürlüğünden temin edilen tedaviye ulaşmak mümkündür. Hastalıktan korunmak için; gidilecek ülkeye ve orada sık görülen sıtma etkenine göre ya günlük ya da haftalık alınan ilaçlarlar bulunmaktadır. Bu ilaçlar ilgili bölgeye gitmeden bir süre önce alınmaya başlanır ve döndükten sonra da bir süre daha kullanılır. Ayrıca sinek kovucu, cibinlik gibi sivrisineklere karşı da önlemler alınabilir. Seyahat edilecek ülkeye göre sıtma riski ve alınacak tedbirler Sağlık Bakanlığı Hudut ve Sahiller Genel Müdürlüğü'ne bağlı en yakın seyahat sağlığı merkezinden öğrenilebilmektedir.
